216 - Dit is een morgen als ooit de eerste - Liedboek Compendium (2024)

Een eerste kennismaking

Wie ‘Morning has broken’ zegt, zegt meteen Cat Stevens. Het is deze zanger die dit lied wereldberoemd heeft gemaakt. Maar het lied werd niet door hem geschreven. De tekst is van Eleanor Farjeon (1881-1965), die bekend werd als schrijfster van kinderboeken. Er wordt jaarlijks een Eleanor Farjeon Award uitgereikt voor het beste Engelse kinderboek.
Het lied is aanzienlijk ouder dan velen denken. Eleanor Farjeon werd gevraagd om voor de uitgave van de liedbundel Songs of Praise in 1931 een lied te schrijven op de Keltische volksmelodie BUNESSAN.
De eerste strofe roept het beeld op van een zomerochtend. De dag verwijst naar de eerste scheppingsdag. God sprak en alles komt tot leven: de zingende vogels en de nieuwe dag. Het woord is scheppend (zie de laatste regel van strofe 1). Ook de tweede strofe is vol van beelden: nu worden de gewassen genoemd. De derde strofe verwoordt dat deze dag als een herschepping van de eerste dag is. Deze dag is Gods nieuwe dag. In het Engels staat: ‘Gods re-creation of the new day’, maar dat is nauwelijks in een liedtekst te vertalen.

Auteur: Pieter Endedijk

Tekst

Oorsprong en verspreiding

‘Morning has broken’ verscheen voor het eerst in Songs of Praise (tweede editie, 1931). Er was in de Engelse kerk behoefte aan een lied waarin wordt gedankt voor een nieuwe dag. Dat de vraag aan Eleanor Fareon (1881-1965) werd voorgelegd had zij vermoedelijk te danken aan haar Nursery Rhymes of London Town (1916), die destijds alom bekend en geliefd waren. Fareon koos voor haar lied de melodie BUNESSAN. Deze Keltische melodie uit de Schotse Hooglanden ontleent haar naam aan de geboorteplaats van Mary MacDonald, de schrijfster van de Christmas Carol ‘Child in the manger’. De melodie werd overigens nog voor verschillende andere bekende liederen ‘geleend’, zodat ze meteen kon worden meegezongen. Grote populariteit verkreeg ‘Morning has broken’ door een radiovertolking van Cat Stevens in 1971.
Het lied werd in verschillende (internationale) liedboeken opgenomen, zoals in Praise the Lord. Ökumenisches Liederbuch, Kassel (2000), waar naast de Engelse tekst een Duitse vertaling staat.
In 2022 verscheen de vertaling van Andries Govaart ook in De weg die je goeddoet. Verzamelde liederen van Andries Govaart (nr. 26).

Vertaling

Een Nederlandse vertaler stuit meteen in de eerste regel op een probleem. In Morning has broken ligt het accent op de eerste lettergreep, wat in het Nederlands niet gaat. ‘De morgen is begonnen/ aangebroken…’ of iets dergelijks, is metrisch onmogelijk. Ook het Duitse Morgenlicht leuchtet… kan niet zomaar in Nederlands worden omgezet. Govaart heeft dit probleem opgelost door in te zetten met een aanwijzend voornaamwoord: ‘Dit is een morgen…’. Daarmee is het lied impliciet een verwijzing naar Psalm 118 geworden: ‘Dit is de dag’, Haec dies…, de psalm van de paasmorgen. Wanneer we deze verwijzing volgen, zien we vanuit de vroege paasmorgen een lijn lopen naar de zondagmorgen, de eerste dag van elke nieuwe week. En vandaar naar elke nieuwe dag die de Heer heeft gemaakt en gegeven. Voor die dag wordt de Eeuwige gedankt.

Couplet 1

Morning has broken
like the first morning,
blackbird has spoken
like the first bird.
Praise for the singing
praise for the morning,
praise for them, springing
fresh from the world.

Het beeld dat Govaart voor ogen stond was dat van een stralende lentemorgen waarop hij bij het krieken van de dag de tuindeuren opende en werd geraakt door de aanblik van de tuin, waarin hij de vogels hoorde kwetteren. Misschien is het dus geen toeval dat in zijn vertaling de merel (‘blackbird’), de vogel die in het voorjaar als eerste zo ijverig door onze tuinen scharrelt, plaats heeft gemaakt voor ‘zingende vogels’ (meervoud). Zij zijn het die de boodschap doorgeven dat er een nieuwe morgen is als ooit de eerste. In het Engelse lied is niet alleen de morgen ‘als de eerste’, ook de vogel die de boodschap overbrengt is dat (‘like the first bird’). Die merel denk ik er maar bij. In het Nederlands sluit het woord ‘vogels’ (o-klank) beter aan op ‘morgen’, ‘door(geven)’ en ‘woord’. Een danklied is het gebleven: ‘Dank voor het zingen, dank voor de morgen / beide ontspringen nieuw aan het woord’. Achter deze woorden zien we het scheppingsverhaal uit Genesis 1 dag na dag oplichten.

Couplet 2

Sweet the rain's new fall
sunlit from heaven,
like the first dewfall
on the first grass.
Praise for the sweetness
of the wet garden,
sprung in completeness
where his feet pass.

Zowel de parallellie van ‘Dauw op de aarde’ – ‘vochtige gaarde’ als de alliteratie in ‘gaarde’, ‘geurig als toen’, versterken het beeld van de goede tuin waarin het niet aan water ontbreekt. Onder het licht van de zon (‘zonlicht van boven’) kunnen gewassen, grassen en bomen groeien en bloeien zoals ze van oorsprong zijn bedoeld. Het is alles ‘als toen’. Wie hier wandelt, wandelt met de Eeuwige en ziet als het ware met zijn ogen dat het goed is, zeer goed (vergelijk ook Genesis 3,8).

Couplet 3

Mine is the sunlight;
mine is the morning,
born of the one light
Eden saw play!
Praise with elation,
praise every morning
God’s re-creation
of the new day!

In het derde couplet eigent de zanger zich het beeld toe: ‘Dag van mijn leven, / licht voor mijn ogen’. Hij of zij kijkt met verwondering om zich heen. Het ‘licht dat ooit speelde waar Eden lag’ is hetzelfde licht, toen en vandaag. ‘Dank elke morgen Gods nieuwe schepping, / dank opgetogen Gods nieuwe dag.

Liturgische bruikbaarheid

In het Liedboek is lied 216 opgenomen in de rubriek ‘Morgen’. Dat is natuurlijk een plek waar we het lied, gezien de Engelse achtergrond, kunnen verwachten. Qua kleur en toonsoort past de Nederlandse vertaling in het bijzonder op de paasmorgen, te zingen naast Psalm 118, en verder op elke zondag van de paastijd. Daarbuiten kan het een plek vinden in feestelijke diensten door het jaar heen, als er iets bijzonders te vieren valt. Het lied is in korte tijd een lievelingslied van velen geworden en wordt bijna te vaak als ‘gewoon’ openingslied aangeheven. Daarmee zou iets van de verwondering verloren kunnen gaan.

Door het beeldende taalgebruik leent het zich goed voor een creatieve verwerking in een groep (schilderen, werken met klei, fototaal, muurkrant), al dan niet uitmondend in een liturgische viering. Zie hieronder een voorbeeld: een drieluik van Corja Bekius.

Corja Bekius, Dit is een morgen
collage met acryl op doek
bron: Corja Bekius & Andries Govaart, Het licht speelt, Docete, Utrecht 2015

Auteur: Corja Bekius

Melodie

Ontstaan

De melodie van dit lied werd voor het eerst gepubliceerd in Songs and Hymns of the Scottish Highlands (1888), samengesteld door Lachlan Macbean (1853-1931). De tekst van dit lied was de carol ‘Leanabh an aigh!’ (‘Child in an manger’) van Mary Macdonald (1789-1872):
De melodienaam BUNESSAN is ontleend aan de geboorteplaats van Mary Macdonald aan een baai op op het Schotse Isle of Mull.
Martin Shaw, die samen met Ralph Vaughan Williams de muziekredactie verzorgde van Songs of Praise (eerste editie 1926), vroeg Eleanor Farjeon voor de tweede herziene editie van deze beroemde bundel (1932) een tekst te schrijven op de melodie van dit lied. Het lied werd spoedig populair in scholen en verscheen in veel verschillende Engelstalige liedbundels.
‘Morning has broken’ werd wereldberoemd in de uitvoering uit 1972 van Cat Stevens (*1948), zie hieronder bij de weblinks.

Analyse

De golvende melodie in een driekwartsmaat is in het Liedboek genoteerd in C-groot, zoals ook in veel andere hedendaagse liedbundels. De oorspronkelijke toonsoort in de uitgave van 1888 was Es-groot, in Songs of Praise Des-groot.
In het Liedboek is de melodie genoteerd in vier regels van elk vier maten, in Engelse bundels komt een notatie in acht regels ook voor.
De melodie bereikt meteen in de eerste twee maten via een gebroken drieklank de volledige omvang van een none (c’-d”). Daarna keert de hoogste noot niet meer terug. Het tweede motief van de eerste regel verloopt in secundeschreden.
De melodie van de tweede regel is ontleend aan de eerste, nu geen gebroken akkoord in de eerste maten, maar secundeschreden (c’-d’-e’) die eenzelfde melodierichting kennen. Het tweede motief bestaat weer uit een gebroken drieklank, nu dalend (g’-e’-c’). Deze regel eindigt op de d’.
Het begin van de derde regel is eveneens opgebouwd uit de tonen van een gebroken drieklank, waarbij de eerste noot afwijkt ten opzichte van de eerste regel en na de c” de melodie afdaalt naar a’. Ook nu is het tweede motief weer gebaseerd op een gebroken drieklank. Nu valt het contrast op tussen enerzijds de regels 1 en 2 en anderzijds de regels 3 (en ook 4): de eerste twee regels kennen in de eerste maat een stijgend motiefje en in de laatste twee regels een niet-stijgend motiefje. In combinatie met de motiefjes in het tweede deel van elke regel ontstaat steeds een golvende beweging die toewerkt naar de gepunteerde halve noot aan het einde van elke regel.
Het eerste motief van de vierde regel is een variant op dat van de tweede regel, waarna de afsluiting volgt op de grondtoon: de voorlaatste maat is de omkering van de eerste maat van deze regel en door de ritmische wijziging ten opzichte van de andere regels komt er enig accent te liggen op de betreffende woorden: ‘nieuw aan het woord’ (1), ‘ziet: het is goed’ (2) en ‘Gods nieuw dag’ (3).
Het ritme van elke regel is gelijk waarbij door de gepunteerde halve noot in elke tweede en derde maat de melodie de neiging heeft stil te staan. Dat kan voorkomen worden door in de begeleiding op die plaatsen het ritme op te vullen, zoals gebeurt in de zettingen in het begeleidingsboek bij het Liedboek. Daarin zijn twee zettingen opgenomen. Allereerst de door Wim Ruessink aangepaste begeleiding van de beroemde uitvoering door Cat Stevens, waarin de tweede strofe moduleert van C-groot naar D-groot en de derde strofe weer teruggaat naar C-groot. Deze zetting klinkt het beste op piano. Er is ook een eenvoudige orgelzetting van Wim Ruessink opgenomen.
In een tempo van MM = 120 voor de kwartnoot is het lied aangenaam om te zingen.

Auteur: Pieter Endedijk

Links

Klik hier voor een video met de uitvoering van ‘Morning has broken’ door Cat Stevens.

Klik hier voor de volledige uitgave van Het licht speelt, Docete, Utrecht 2016.

Media

Uitvoerenden: Hannina Boers en Jorien Habing, zang; Arie Boers, piano

Video: Collage van lied (uitvoerenden als boven) i.c.m. met een drieluik van Corja Bekius